Orthostasis
Orthostatic hypotension
Orthostatic tremor
“Ortho” มีรากศัพท์จากภาษากรีกซึ่งใช้เป็นคำเสริมหน้า แปลว่า ตรงหรือตั้ง มีคำภาษาอังกฤษ
หลายคำที่แพทย์รู้จักดี เช่น orthopaedics (อ่าน “ออเธอพี´ดิกสฺ” แต่เขียน ศัลยกรรมออร์โทพิดิกส์) หรือ
ศัลยกรรมกระดูกซึ่งที่จริงคำเดิมหมายถึง ศิลปะการแก้ไขและป้องกันความผิดปกติของกระดูก
ในเด็ก ส่วน “stasis” คือ การหยุดนิ่ง orthostasis เป็นภาวะที่หยุดนิ่งในท่ายืนตรง
Orthostatic hypotension (OH) คือ ภาวะที่ความดันเลือดตกเมื่อยืนขึ้นตรงอย่างน้อยสุดความดันเลือด
ช่วงหัวใจบีบตัว (systolic) ลดลง 20 มิลลิเมตร (มม.) ปรอทหรือความดันเลือดช่วงหัวใจคลายตัว (diastolic)
ลดลง 10 มม.ปรอทหรือถ้าใช้การทดสอบด้วยเตียงกระดกได้ (tilt-table) ที่ 60 องศา
การปรับระบบไหลเวียนเลือดในคนขึ้นอยู่กับระบบประสาทและฮอร์โมน ระบบประสาทเพื่อการปรับเร็ว
ส่วนฮอร์โมนใช้เวลานานกว่า เวลาเรายืนขึ้นทันทีทันใดประสาทส่วนกลางได้รับทราบสัญญาณจากหูส่วนใน
(vestibular otolith) และรีเฟล็กซ์จากปลายประสาทรับแรงดัน (baroreceptor reflex) ในหลอดเลือดแดงกระตุ้น
ประสาทซิมพาเทติก (sympathetic) ทำให้หลอดเลือดแดงหดตัวและหัวใจเต้นเร็ว ในกรณีที่ปริมาตรน้ำเลือด
(plasma) ลดลงรีเฟล็กซ์ปลายประสาทรับแรงดันจากหลอดเลือดดำและหัวใจห้องบน (atria) จะกระตุ้นให้
หลอดเลือดหดตัวและปริมาตรเพิ่มขึ้น สำหรับฮอร์โมนที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ วาโซเพรสซิน (vasopressin)
หรือฮอร์โมนต้านการขับปัสสาวะที่สร้างจากเซลล์ประสาทส่วนกลางในไฮโปทาลามัสและเรนินจากไตที่กระตุ้น
แอนจิโอเทนซินและการหลั่งอัลโดสเตียโรนเพื่อเก็บโซเดียมและน้ำ กลไกทั้งหลายที่กล่าวมามีหน้าที่ปรับ
ให้ความดันเลือดเป็นปกติเวลาเราอยู่ในท่ายืน
ใน ค.ศ. 1960 ประสาทแพทย์ชาวอเมริกัน มิลตัน ชาย (Milton Shy) และเกลนน์ เดรเกอร์
(Glenn Drager) ศึกษาและรายงานผู้ป่วยระบบประสาทอัตโนวัติล้มเหลว (autonomic failure) ซึ่งในปัจจุบัน
ยอมรับกันว่าผู้ป่วยเหล่านั้นส่วนใหญ่เป็น Multiple System Atrophy (MSA) มีพยาธิภาวะอัลฟาซินิวเคลอิน
เกิดขึ้นเอง (sporadic alpha-synucleinopathy) บางรายมีอาการเหมือนพาร์กินสัน (Parkinsonism)
ที่ไม่ตอบสนองต่อยาลีโวโดพา (levodopa) ส่วนในรายที่พบแต่ที่มีอาการระบบประสาทอัตโนวัติล้มเหลว
พยาธิสภาพของเซลล์ในปมประสาทดังกล่าวพบเลวี บอดี (Lewy body) เช่นเดียวกับที่พบใน substantia nigra
บ้างแต่ไม่มากเหมือนในผู้ป่วยมีอาการเหมือนพาร์กินสัน
ประสบการณ์ของผู้เขียนพบครั้งแรกเมื่อปี ค.ศ. 1966 รายแรกเป็นหญิงไทยอายุเกือบ 60 ปี
มาด้วยอาการหน้ามืดเป็นลมทุกครั้งที่ลูกๆ พาไปดูภาพยนตร์และเวลาจบลุกขึ้นยืนตรงเวลาเพลงสรรเสริญ
พระบารมีเริ่ม ! ในสมัยนั้นภาพยนตร์ในโรงหนังยังฉายเป็นรอบ ๆ อีกรายเป็นมารดาเพื่อนอาจารย์ศัลยแพทย์
ที่ศิริราช ที่ศึกษามาจากสกอตแลนด์ อายุไล่เลี่ยกับรายแรก รายนี้มีอาการเหมือนโรคพาร์กินสันที่ไม่มีอาการสั่น
เมื่อเร็ว ๆ นี้มีรายงานเกี่ยวกับ OH ว่าการศึกษาคัดกรองผู้ป่วยที่สงสัยจะเป็นโรคนี้ควรจะต้อง
ให้ผู้ป่วยยืนนิ่งนานกว่า 3 นาที
อาการสั่นเวลายืนตรง (Orthostatic tremor) เป็นโรคที่พบได้ยาก ขาทั้งสองข้างของผู้ป่วยจะสั่น
เฉพาะเวลายืนตรง นั่งลงหรือแม้กระทั่งก้าวเดินอาการจะดีขึ้น จากผู้ป่วยที่เป็นโรคนี้ 184 รายที่รวบรวมได้
จากปี ค.ศ. 1976-2013 ที่เมโยคลินิก (Mayo Clinic) มินนิโซตา สหรัฐอเมริกา ผู้ป่วยมีอายุเฉลี่ยประมาณ
59 ปี เป็นหญิงมากกว่าชาย อาการสั่นอยู่ระหว่าง 12.5 ถึง 20 Hz (เฉลี่ย 15.7) สาเหตุและกำเนิดพยาธิ
(pathogenesis) ไม่ทราบแน่ชัด ยารักษาอาการที่ให้ผลดีที่สุดคือ benzodiazepine รองลงมาคือ ยาสกัดกั้นเบต้า
(beta-blocker) และยากันชัก เช่น gabapentin ตามลำดับ
แนะนำเอกสาร
1) Kaufmann H, Jacob G. ( 2015). Early and delayed orthostatic hypotension. Time tells.
Neurology. 85 : 1358-1359.
2) Gibbons CH, Freeman R. (2015). Clinical implications of delayed orthostatic hypotension:
A 10-year follow-up study. Neurology. 85 : 1362-1367.
3) Shy GM, Drager GA. (1960). A neurological syndrome associated with orthostatic hypotension:
A clinical-pathologic study. Arch Neurol. 2 : 511-527.
4) Gilman S, Wenning GK, Low PA, et al. (2008). Second consensus statement on the diagnosis
of multiple system atrophy. Neurology. 71 : 670-676.
5) Koga S, Aoki N, Uitti RJ, et al. (2015). When DLB, PD and PSP masquerade as MSA.
An autopsy study of 134 patients. Neurology. 85 : 404-412.
6) Hassan A, Ahiskog JE, Matsumoto JY, et al. (2016). Orthostatic tremor. Clinical,
electrophysiologic, and treatment findings in 184 patients. Neurology. 86 : 458-464.
